نقش عوامل محیطی در سخن گفتن کودکان:
درست است که دیر به حرف افتادن کودکان ، تا حدودی امری ارثی قلمداد می شود ؛ اما نمی توان نقش عوامل محیطی و چگونگی برخورد والدین با کودکان را نادیده گرفت...

صحبت کردن با کودک ، مهم ترین گام در آموزش زبان به حساب می آید ؛ هر چند ممکن است برخی تصور کنند که صحبت کردن با کودکی که نمی تواند پاسخ آنان را بدهد فایده ای ندارد . مطالعات انجام شده نشان داده است که مادران به ویژه ، نقش بی نظیری در رشد کلامی فرزندان خود دارند .

متخصصان بر این باورند که در طول مرحله رشد سریع واژگان ، یعنی فاصله ی بین 12تا 18 ماهگی، فعالیت های کلامی در خانه ، می تواند بسیار تاثیرگذار باشد. فعالیت هایی مثل : خواندن شعر و سرود ، انجام بازی های تصوری ، خواندن کتاب برای طفل ، تعامل چهره به چهره با وی و ... . افراد بزرگسال ، با صحبت کردن شمرده ، بلندتر کردن صدای خود و همراه با مبالغه در ادای زیر و بم ها ، کار شنیدن و بازشناسی الگوهای کلامی را برای کودک راحت تر می کنند.

عوامل موثر در رشد زبان
عوامل متعددی وجود دارند که می توانند تاثیر مثبت یا منفی بر رشد زبان کودک داشته باشند . برخی از این عوامل درونی و برخی دیگر خارجی هستند که به اختصار توضیح می دهیم .

برخی از عوامل درونی موثر در رشد گویایی کودک عبارتند از :
شنوایی طبیعی ، دستگاه سالم گویایی ، حافظه شنوایی و فراخنای دقت، هوش کافی ، نداشتن بیماری مزمن، عدم وجود ضایعات عصبی و برخورداری از تعادل عاطفی .
به طور کلی می توان گفت که هرقدر میزان تشابه کودکان معاشر با یکدیگر ، بیشتر باشد، رشد کلامی آنان کم تر است

حال به سراغ عوامل بیرونی و محیطی کودک می رویم که می تواند او را در بهبود زبان آموزی و رشد سریع سخن گفتن یاری رساند :
وجود محبت ، پذیرش و امنیت، روابط سالم خانوادگی، ارائه آزادی به کودک و تشویق او به انجام فعالیت هایی در خور استعداد ، عدم ایجاد فشار برای یادگیری و انتظار پیشرفت متناسب با سن و استعداد ، انظباط و نظم و ترتیب پایدار ، وقت کافی، امکانات مناسب، تشویق به ابراز احساسات و عقاید شخصی ، محیط شوق برانگیز و تجربه های غنی و معیارها و عادت های سخن گفتن خوب در خانه .

در ادامه ی مقاله ، برخی از عوامل موثر بر تفاوت های موجود در رشد تکلم کودک را مورد بررسی قرار می دهیم :
جنسیت
پژوهش های مختلف نشان داده اند که رشد تکلم دختران ، سریع تر از پسران است و دختران به طور متوسط کمی پیش از پسران سخن گفتن را آغاز می کنند.

هوش
رشد تکلم کودک ، رابطه ی مستقیمی با میزان هوش وی دارد. مطالعات انجام شده ، رشد سریع تر تکلم و خزانه ی غنی واژگان را در کودکان تیزهوش نشان داده اند. اهمیت این امر به قدری است که می توان گفت همبستگی بین هوش کودکان و میزان رشد تکلم ایشان حتی بیشتر از همبستگی بین سن زمان و قدرت تکلم است.

کودکانی که با بزرگسالان معاشرند ، نسبت به گروه دیگر، از نظر رشد کلامی پیشرفته ترند و این پیشرفت را هم در تعداد واژگان و هم در ساختار کلامی خود نشان می دهند

سن معاشرین کودکان
بین میزان رشد گویایی کودکانی که با بزرگسالان معاشر هستند و آنان که بیشترین ارتباط را با همسالان خود دارند ، تفاوت دیده می شود . کودکانی که با بزرگسالان معاشرند ، نسبت به گروه دیگر، از نظر رشد کلامی پیشرفته ترند و این پیشرفت را هم در تعداد واژگان و هم در ساختار کلامی خود نشان می دهند.

کودکانی که بیشترین ارتباط را با هم سن و سال های خود دارند ، بیشتر به بازی می پردازند و کمتر از گفتگو استفاده می کنند. به طور کلی می توان گفت که هرقدر میزان تشابه کودکان معاشر با یکدیگر ، بیشتر باشد، رشد کلامی آنان کم تر است. این امر به ویژه در مورد کودکان دوقلوی همسان به وضوح بیشتر مشاهده شده است .

این گونه کودکان به دلیل تشابه بیشتر سنی ، جنسی ، عاطفی و روانی غالبا با یکدیگر بازی می کنند و حتی دست به ابداع کلمات رمزی می زنند که جز خودشان شخص دیگری متوجه معانی آن ها نمی شود و از این جهت است که معمولا گفته می شود رشد کلامی در این کودکان ، با تاخیر همراه است . صحبت کردن با بزرگسالان و خواندن کتاب برای آنان می تواند رشد تکلم را در ایشان افزایش دهد.

فرهنگ خانواده
کیفیت ارتباط های والدین با کودک ، میزان وقتی که به وی اختصاص می دهند و نوع سرگرمی هایی که خانواده برای صرف اوقات فراغت خود دارد نیز در رشد تکلم کودکان موثر است . بدیهی است که در خانواده هایی که کتاب، روزنامه، مجله و سایر ارتباط جمعی وجود دارد ، علاقه ی کودک به شنیدن، خواندن، گفتن و نوشتن بیشتر می شود و البته ، میزان سواد والدین، برادران و خواهران بزرگ تر نیز در این امر بی تاثیر نیست . وضعیت اقتصادی خانواده و امکاناتی که برای کودک مهیا می گردد نیز در سرعت سخن گفتن کودک موثر می باشد .